Het geluk van de fietser

De intelligente lockdown in het voorjaar van 2020 heeft de waardering voor de fiets in Nederland een fijn duwtje in de rug gegeven. Kleuters kwamen plotseling vaker op de fiets naar school. Hadden ze thuis geleerd; papa of mama was toch in de buurt en had eindelijk tijd genoeg. In de weken daarna gaven zoveel ouders gehoor aan Ruttes oproep om met de fiets te komen, dat veel scholen besloten om de straat twee keer per dag helemaal af te sluiten voor verkeer. Zo ontstonden spontaan schoolstraten, waar de Fietsersbond al jaren voor lobbyt. Veel mensen hebben in deze periode ervaren dat de fiets als vervoermiddel zo gek nog niet is. Hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder kijkt daar niet van op. ‘Fietsen maakt ons een stuk gelukkiger dan autorijden. Daar is geen twijfel over mogelijk.’

OVER PROF. DR. ERIK J.A. SCHERDER

Prof. Dr. Erik J.A. Scherder (1951) is hoogleraar neuropsychologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Hij werd bekend bij een groot publiek doordat hij regelmatig aan tafel schoof bij De Wereld Draait Door. Ook gaf hij drie lezingen voor DWDD University. Samen met oud-schaatser Ard Schenk en neurobioloog Dick Swaab organiseert hij sinds 2013 theaterlezingen en webinars onder de titel Het Fitte Brein.

Fysieke inspanning

Niet alleen fietsen, maar matige inspanning in het algemeen zorgt aantoonbaar voor een beter humeur, stimuleert de cognitieve functies en geeft je immuunsysteem een flinke boost. Om dat allemaal te bereiken moet je hartslag gedurende zo’n dertig minuten achter elkaar flink omhoog. Die gunstige effecten treden alleen op als je de fysieke inspanning combineert met een cognitieve uitdaging, benadrukt hij. ‘Een half uur trappen in de sportschool is eigenlijk alleen goed voor je conditie. Je brein wordt er totaal niet door uitgedaagd. Fietsen in de natuur daarentegen, doet wel een beroepop verschillende hersenfuncties. Je hoort vogels die je probeert thuis te brengen, je stippelt je route uit en ziet opeens een prachtige lichtinval. Je brein heeft al die verschillende prikkels nodig om optimaal te functioneren.’ Wie meer beweegt, voelt zich beter en ook dat is te verklaren uit de werking van onze hersenen. Scherder: ‘Wie zijn hersenen aan het werk zet, stimuleert ook de hersenschors en die remt ongewenste emoties af, zoals angst, stress en depressie.’

Altijd beter dan autorijden

Fietsen is dus goed voor je lijf en je conditie, maar of je brein er ook van profiteert hangt af van waar je fietst. De forens die iedere dag dezelfde route van A naar B rijdt, en weer terug, stimuleert zijn brein veel minder. Wie bovendien zijn weg zoekt in het drukke spitsverkeer in de stad, krijgt daar ook nog een extra portie ongezonde stress bij. Maar fietsen is altijd beter dan autorijden, benadrukt Erik Scherder. ‘Tenzij je net je rijbewijs hebt, zet je met een ritje in de auto je brein nauwelijks aan het werk en dat wordt alsmaar minder. Een mevrouw met een Vlaams accent vertelt je hoe je moet rijden, een piepje en een scherm helpen je vlekkeloos achteruit in te parkeren en moderne auto’s helpen je zelfs om recht op de weg te blijven rijden.’

Fitte, jonge mensen op een e-bike

Om ons brein gezond te houden, moeten we het dus flink aan het werk zetten. Veel mensen zullen bewust of onbewust gemerkt hebben, zegt Scherder, dat toen ze tijdens de lockdown thuiszaten hun brein minder actief was. ‘Doordat je lijf minder beweegt, is je brein ook minder actief. Je kunt je er soms moeilijk toe zetten om de dingen te doen waar je normaal je hand niet voor om zou omdraaien. Ons brein volgt het tempo van ons lijf.’ Dat moeten we overigens niet al te letterlijk nemen, want met de exponentiële toename van het aantal e-bikes in Nederland is Scherder niet erg gelukkig. Sneller fietsen met behulp van een accu is eigenlijk nooit beter dan zelf fietsen, stelt hij. ‘Er zijn natuurlijk uitzonderingen. In Zwitserland bijvoorbeeld is een groep mensen die nooit fietste, dat dankzij de elektrische fiets wel gaan doen. Zij zijn nu in staat om de grote hoogteverschillen te overwinnen. Maar in Nederland hebben we geen bergen. Ik zie steeds meer fitte, jonge mensen op zo’n elektrische fiets zitten en die stappen na een tochtje van de fiets af zonder dat ze moe zijn geworden. Wat je hersens betreft had je dan beter kunnen gaan lopen. Je hoort vaak genoeg dat topsporters of succesvolle ondernemers vroeger lange tochten naar school moesten fietsen. Dat vormt je karakter en je doorzettingsvermogen. Het zou toch zonde zijn als we dat de nieuwe generatie niet meer gunnen.’ Toch is fietsen op een e-bike beter dan helemaal niet fietsen. Wie tien kilometer op de gewone fiets ver vindt en daarvoor liever in de auto stapt, is misschien wel te verleiden om die afstand met een e-bike af te leggen. Met de positieve effecten voor je brein als extraatje.

Fietsen maakt je slimmer

Of al die kleuters die nu zo snel hebben leren fietsen, daardoor ook slimmer zijn geworden, moet natuurlijk nog blijken, maar volgens Erik Scherder is er zeker een verband te leggen tussen beweging, cognitieve ontwikkeling en schoolprestaties.‘Bij kinderen die fietsen of op andere manieren bewegen, ontwikkelen de verbindingen in hun hersenen zich sneller en steviger. Als je het zo bekijkt, maakt bewegen, en fietsen dus ook, je letterlijk slimmer.’ En er zijn meer voordelen. Wie eenmaal heeft leren fietsen, verleert dat nooit meer. Net als lopen en zwemmen bijvoorbeeld, is dat een vaardigheid die opgeslagen wordt in de basale kernen van onze hersenen. Daar zit kennis waar we ons hele leven op kunnen terugvallen. Ook iemand die zijn hele jeugd veel piano heeft gespeeld en er daarna rigoureus mee stopt, weet op zijn oude dag nog steeds hoe het moet. De hersenen herkennen de bewegingen en kunnen die zo weer oppakken.‘Het lerend vermogen van de mens is groot. Ik heb eens een fiets gezien die verkeerd om gebouwd was; je moest achteruit trappen om vooruit te komen en naar links sturen om naar rechts te gaan. Iedereen valt er de eerste keer bijna vanaf, maar na een paar keer proberen lukt het toch.’

Het nieuwe normaal

Onze hersenen zijn het belangrijkste en tegelijkertijd meest kwetsbare deel van ons lijf. Scherder: ‘Je zou dus denken dat we daarom allemaal een fietshelm zouden dragen. Een groot deel van het letsel dat fietsers bij ongelukken oplopen is hersenletsel. Bij ouderen is dat zelfs 80 procent. Wie op zijn hoofd valt, beschadigt ongemerkt veel meer dan alleen de buitenkant. Ieder bloedvaatje dat knapt, kan hersenschade tot gevolg hebben. Ik ben als adviseur betrokken bij de Edwin van der Sar Foundation die zich inzet voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel. Een flink deel daarvan kan voorkomen worden als we allemaal een fietshelm zouden dragen. Om eerlijk te zijn: ik ben er ook niet kapotvan. Een belangrijke reden dat Nederlanders er zo’n weerstand tegen voelen is dat bijna niemand er een draagt. Maar dat is een kwestie van wennen. Zodra het dragen van een fietshelm verplicht wordt, gaan we het binnen de kortste tijd volstrekt normaal vinden.’

Door Linda Huijsmans

Fotografie Joost van Asch